تحقیق درباره تپه های سیلک کاشان و نماد نقش های آن

تحقیق درباره تپه های سیلک کاشان و نماد نقش های آن

تحقیق تپه های سیلک کاشان و نماد نقش های آن در قالب فایل ورد تهیه و طراحی شده و شامل صفحه فهرست بندی موضوعات، عنوان تحقیق،مقدمه، متن تحقیق می باشد که مجموع صفحات این فایل 43 صفحه است.

صفحات این تحقیق شماره گزاری شده و متن آن نیز پاراگراف بندی و ویرایش شده است و آماده ارائه و یا پرینت می باشد. فایل ورد این تحقیق قابل ویرایش بوده و شما می توانید به مطالب آن افزوده و یا هر قسمت که بخواهید حذف کنید.

جهت جلوگیری از بهم ریختگی متون و نمایش صحیح در دستگاه ها و نرم افزار های مختلف علاوه بر فایل Word یک نسخه فایل PDF هم در فایل دانلودی قرار داده شده است.

عناوین و سرفصل ها:

مقدمه – معرفی تپه های سیلک کاشان – علت نامگذاری تپه های سیلک – تاریخچه – دوره های تپه های سیلک کاشان – سکونت در تپه شمالی – مهاجرت ساکنان تپه های سیلک کاشان به تپه جنوبی – مقدمه ای بر آغاز گلاب گیری در کاشان – نقوش تزئیناتی سفالینه های تپه های سیلک کاشان – نقوش حیوانی سفالینه های تپه های سیلک کاشان – نقوش گیاهی بر سفالینه های تپه های سیلک – نقوش انسانی بر روی سفالینه های تپه های سیلک – نقوش آسمانی و کیهانی بر سفالینه های تپه های سیلک کاشان – نقوش اسطوری ای از الهه های آن زمان (توتم ها – نقش اسب تک شاخ (یونیکورن) و اسب و انسان بالدار بر سفالینه های تپه های سیلک – نقش نمادین زمین بر روی سفالینه های تپه های سیلک – نقش رود، کوه و ستاره بر ظروف تپه های سیلک کاشان – نقش آب بر سفال های تپه های سیلک کاشان – نقش چلیپا و آتش بر آثار تپه های سیلک کاشان – نقش خورشید و سواستیکا (گردونه مهر) بر آثار تپه های سیلک کاشان – آجرهای منقوش تپه های سیلک کاشان – مفهوم کلی نقوش و نشانه های تپه های سیلک – کاشف تپه سیلک – زیگورات سیلک – دین و خدای مردمان سیلک کاشان – آثار کشف شده در تپه های سیلک – دسته چاقوی استخوانی تپه های سیلک – ظروف آب به دست آمده از تپه های سیلک – سفالینه های سیلک – برخورد بومیان تپه های سیلک با اقوام ماد و عیلامیان – وضعیت فعلی تپه های سیلک کاشان – چرا تپه های سیلک به عنوان میراث جهانی به ثبت نرسیده اند؟ – منابع

قسمتی از تحقیق:

مقدمه

تپه های سیلک کاشان، یکی از محوطه های باستانی جهان هستند که نخستین نشانه های تمدنی بشر را آشکار می نمایند. این تپه های دربرگیرنده آثاری هستند که قدمتشان به هشت هزار تا سه هزار سال پیش می رسد. تپه های سیلک در حاشیه جاده فین به کاشان واقع شده و شامل دو تپه می شوند. یکی از این تپه ها موسوم به تپه شمالی است و یکی دیگر را تپه جنوبی نامیده اند که در ادامه یادداشت توضیحات بیشتری در مورد هر کدام از این دو تپه ارائه خواهیم داد. محوطه تپه های سیلک در روزگاران بسیار دور در دشتی پر آب واقع بود که زمین های اطراف آن نیز بسیار حاصلخیز بودند. به همین خاطر مردمان آن منطقه امکان کشاورزی و روستانشینی را داشتند. بافت عجیب و رازآلود این منطقه در گذشته باعث شده بود که تا سال 1310، مردمان آنجا، آن را زمینی نفرین شده بدانند، اما وقوع یک سیل، باعث شد تا همه چیز متفاوت شود.

معرفی تپه های سیلک کاشان

زمانی که پا به محوطه باستانی تپه های سیلک بگذارید، با هر قدمی که بر می دارید رازی از گذشته و فرهنگ ایرانیان باستان بر شما آشکار خواهد شد. می توانید چشم های تان را ببندید و صدای بازی و شادی کودکانی را که هزاران سال پیش در آن می زیستند بشنوید و در خیال خود زنی را ببینید که پس از ریسیدن پارچه برای پوشاک اهالی خانه، با سائیدن دو چوب بر روی هم مشغول گرم کردن خانه اش شده در حالی بوی نان و غذایی که پخته در فضا پیچیده است. می توانید مردانی را مشاهده نمایید که در حالی با روش های بدوی مشغول ذوب فلزات هستند ابزاری را می سازند تا با آن ها از حریم خانواده شان در مقابل دشمان و حیوانات وحشی محافظت نمایند.

حیواناتی را می بینید که برخی از آن ها به دوران کنونی نرسیده و منقرض شده اند، ولی در آن محوطه مشغول جست و خیز می باشند. اقوامی را می بینید که گریه کنان مشغول به خاک سپردن اجساد اعضای خانواده شان در زیر منازلشان هستند و بر روی پیکر مردگان شان گلاب و عرقیجات معطر می پاشند. صدای معابدی را می شنوید که افرادی در آن مشغول دعا، نیایش و قربانی برای غلبه بر خشم طبیعت و در اختیار گرفتن نیروهای آن به منظور حفظ حیات و بقای خود هستند. شب هنگام، جماعتی را خواهید دید که دست در دست هم رقصی آئینی را به دور آتش اجرا می کنند و عده ای هنرمند سفالگر با ابزار خاص خود، مشغول کشیدن نقش و تصاویر آن ها بر روی سفالینه ها می شوند.

انگار که این مردمان خبر داشته اند که چند هزار سال بعد، یادگارهای آن ها توسط آیندگان، دیده خواهد شد و از این طریق می خواستند آئین ها و مراسمشان را به ثبت برسانند تا از این طریق حرف های شان را به گوش آیندگان برسانند. فقط کافی است که پس از شنیدن توضیحاتی جامع و کافی هنگام بازدید از تپه های سیلک کاشان، دقایقی چشمان خود را ببندید تا تمامی آن چه را که برای تان گفتم در خیال خود متصور شوید و خود را در میان مردمان هزاران سال پیش در حال شادی کردن ببینید و با مرور این بخش از تاریخ پر افتخار و متمدن ایران، به این خاک پر گوهر عشق بورزید و به خاطر ایرانی بودن خود، خوشحال شوید و نسبت به حفظ این آثار احساس مسئولیت کنید.

تپه های باستانی سیلک که متشکل از دو تپه شمالی و جنوبی و دو گورستان می باشند در حدود سه کیلومتری جنوب غربی شهر کاشان و سر راه فین به کاشان در استان اصفهان واقع شده اند. فاصله این دو تپه از یکدیگر حدود 600 متر است. تپه شمالی نسبت به تپه جنوبی قدیمی تر است. حفاری در محوطه باستانی تپه جنوبی سیلک چهار سال زودتر از حفاری در تپه جنوبی آغاز شد. برخی از باستان شناسان معتقدند که ساکنان تپه شمالی پس از پایان مدت زمان ممکن برای استقرار در تپه شمالی، به صورت تپه به تپه کوچ کردند تا به نخستین طبقه در تپه جنوبی رسیدند و آثار تمدنی شان را در آن جا بوجود آوردند و به زندگی پرداختند. اینجا محل زندگی مردمانی است از بسیاری از اقوام دیگر، زودتر موفق به ریسندگی و بافت پارچه شده اند.

در هشت متر اول از حفاری های تپه شمالی سیلک، اثری از معماری به دست نیامد. متراژ ضخامت لایه های تمدنی تپه شمالی سیلک حدود 11/80 متر بوده است. با توجه به تحقیقات رومان گیرشمان، ساکنان اولیه تپه های سیلک در ابتدا در کلبه هایی زندگی می کردند که آن ها را از نی و شاخ و برگ درختان می ساخته اند و سپس بر روی آن ها لایه ای گل می کشیدند. یک از نکات جالب در خصوص این کلبه های آن است که دیوار آن ها در برخی از موارد بلند تر از هشت متر بوده ولی به صورت چینه ساخته می شدند. اما در لایه های بعدی، خانه های اقوام این محوطه باستانی با خشت ساخته گردیدند. این اقوام در تپه جنوبی برای نخستین بار از خشت قالبگیری شده استفاده نمودند.

تپه های سیلک کاشان از جمله نخستین اقامتگاه های دائمی بشر به حساب می آیند که کشاورزی و یک جا نشینی در آن ها رواج یافته است و مردمان ساکن این دیار، حدود شش هزار سال در این محوطه باستانی زیسته اند و با بررسی مسیر زندگی های پرفراز و نشیب شان، می توان سیر تحول انسان را از دوران توحش تا پیشرفت تمدن و شکل گیری حکومت ها دریافت. بیشترین چیزی که از تپه های سیلک به دست آمده، سفالینه های منقوشی است که دارای شهرت جهانی می باشند. این مردمان برای نخستین بار در تاریخ بشریت، سیستم لوله کشی آب را ابداع نمودند که با توجه به قدمت دیرینه ای محوطه باستانی، چنین اختراعی موجب حیرت جهانیان شده است.

ساکنان اولیه فلات ایران در تپه های سیلک اختراعات و ابداعات جالبی را داشتند که برای بار اول در کل جهان مورد استفاده قرار می گرفتند. از جمله این ابداعات می توان به چرخ سفالگری، گلاب گیری، کوره های پخت سفال، ذوب فلزات و استخراج سنگ های معدنی و … اشاره کرد. با توجه به فرم ظروف به دست آمده از این منطقه و نیز نقوشی که بر روی آن ها ترسیم شده می توان چنین برداشت کرد که برخی از آن ها کاربرد آئینی داشته اند. یکی از تغییرات شگرفی که در سبک زندگی ساکنان تپه های سیلک کاشان با گذشت زمان ایجاد شد، تدفین اجساد در گورستان بود، تا پیش از آن، اقوام ساکنان این محوطه باستانی، مردگانشان را در زیر منازلشان به خاک می سپردند.

علت نامگذاری تپه های سیلک

این محوطه در میان باستان شناسان با نام های سیلگ و یا سیالگ که به در زبان فارسی، معنای سفال پاره است نیز شناخته می شود. علت این نامگذاری آن است که از آن محوطه سفالینه های متعددی به دست آمده است. این محوطه باستانی در ابتدا به عنوان معبد سلوکیان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. اما پس از انجام تحقیقات بیشتر درباره این بنا، باستان شناسان به این نتیجه رسیدند که این مکان، هیچ ارتباطی با سلوکیان نداشته است و قرار است بخش های مهمی از تاریخ ایران کهن را برای ما آشکار سازد. البته روایات دیگری در مورد علت نامگذاری تپه های سیلک وجود دارد که در ادامه به شرح آن ها خواهیم پرداخت.

خاک محوطه باستانی تپه های سیلک از خاک سایر نقاط نزدیک به آن سفیدتر بود و به همین علت، برخی از مردم به آن سپیدارگ می گفتند و به مرور این واژه در اصطلاح محلی تبدیل به سی آرگ شد. روایتی دیگر نیز وجود دارد که بر طبق آن نام سیلک برگرفته از نام یک پادشاه سیاه موی ایرانی مشهور به سیالخش بوده است. این پادشاه ایرانی را برخی همان شاهزاده می دانند که در نبرد سالامیس، سپاه ایرانیان را فرماندهی می نموده، ولی جز حدسیات رمان گیرشمان، سند دیگری برای اثبات این ادعا وجود ندارد.

روایت دیگری که در مورد علت نامگذاری تپه های سیلک وجود دارد آن است که واژه اصلی ترکیبی از دو کلمه سی و ارگ به معنای سی تپه بوده که در مورد این دیدگاه نیز قطعیت کاملی وجود ندارد. زیرا در مکان سی ارگ و یا سی قلعه وجود ندارد و از طرف دیگر، این احتمال وجود دارد که زبان آن ها با زبان فارسی باستان متفاوت بوده باشد. در هر حال، با توجه به جایگاه گونه های زبان شناسی، محتمل ترین دیدگاه که درستی آن قابل اثبات باشد، برشمردن معنی سفال پاره برای سیلک است که همانطور که اشاره شد می توان با لفظ صحیح تر سیالگ آن را نامید.

تاریخچه

در سال 1312، ظروفی سفالی که لوله بلند داشتند در این منطقه کشف شدند و توسط عده ای سودجو در پاریس به فروش رسیدند. همین امر، موجب شد که آندره گدار که یک معمار و ایران شناس فرانسوی بود یک هیئت باستان شناسی را به سرپرستی رومان گیرشمان به این منطقه برای انجام کاوش های باستان شناسی بفرستد. آندره گدار فرانسوی در آن زمان مدیر اداره عتیقات ایران و رئیس پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. در طی سال های 1312 تا 1317 کاوش هایی در این منطقه انجام و منجر به شناسایی تپه های شمالی و جنوبی و نیز گورستان های  A و B در محوطه تپه های سیلک شد. حاصل این پژوهش ها در دو جلد کتاب در معرفی سیلک به عنوان سکونتگاهی دائمی منتشر گردید.

باستان شناس بعدی که کاوش در محوطه باستانی تپه های سیلک را ادامه داد، دکتر صادق شهمیرزادی بود که چهار فصل به کتاب معرفی تپه های سیلک افزود. این چهار فصل، بازگو کننده مهم ترین نتایج حفاری در آن جا هستند:

• فصل نخست این تحقیقات عبارت است از، معرفی بنایی که از دیدگاه آن باستان شناسان، زیگورات سیلک به حساب می آمد. آن ها این بخش را که زیگورات نامیده بودند از زیر خاک ها آزاد ساختند و این فصل را با نام زیگورات سیلک به عموم مردم شناساندند. مقدمه این فصل را ملک شهمیرزادی نوشته است.
• فصل دوم این تحقیقات در تپه جنوبی سیلک کاشان انجام پذیرفت و منجر به کشف مرکز استحصال نقره در این محوطه شد. این اتفاق به لحاظ باستان شناسی، کشف بزرگی به حساب می آید چرا که در این صورت، ساکنان اولیه فلات ایران را می توان از جمله نخستین مردمانی به حساب آورد که توانایی استحصال نقره را داشته اند.
• فصل سوم تحقیقات باستان شناسی پیرامون تپه های سیلک منجر به کشف خمره های سفالین بزرگی شد که برای ذخیره مواد غذایی مورد استفاده قرار می گرفتند. کشف این خمره ها سند دیگری برای اثبات مسکونی بودن آن منطقه بود.
• فصل چهارم پژوهش های باستانی در محوطه تپه های سیلک، در سال 1383 انجام پذیرفت و در نتیجه آن احتمال وجود یک رود بزرگ و یا دریاچه در آن منطقه مطرح شد. علت چنین حدسیاتی آن بود که روی ظروف سفالین بزرگی که از آن منطقه به دست آمده بود نقوش ماهی نیز دیده می شد.

دوره های تپه های سیلک کاشان

دو دوره اول سکونت در تپه های سیلک کاشان، مربوط به تپه شمالی می باشد که این دوره در حدود هشت هزار سال پیش در حدود صد سال تمام به طول انجامید. با توجه به تحقیقات انجام پذیرفته در این ناحیه، ساکنان تپه شمالی سیلک در کلبه هایی زندگی می کردند که با نی و گل ساخته شده بودند، ولی به مرور زمان، ساختن چینه را فراگرفتند  و برای ساخت منازلشان از خشت خام استفاده کردند. ولی شواهد به دست آمده از تپه شمالی علی رغم خام بودن خشت های به کار رفته در ساختمان های آن ها اثبات می کند که مردمان ساکن در آن جا ظروف سفالی شان را در کوره می پختند.

در دوره دوم، ساکنان تپه های سیلک به تپه جنوبی نقل مکان کردند و نقوش گیاهی و هندسی بر روی سفالینه ها رخ نمایاندند. مردمان این دوره کشاورزی و چوپانی را به خوبی فراگرفته بودند و می توانستند از معادن، سنگ های معدنی را استخراج نمایند. آن ها به تدریخ شیوه ذوب فلزات را نیز کشف نمودند و به ساخت زیورآلات پرداختند. آن ها بدن مردگان شان را با قشر نازکی از گل اخرا می پوشاندند و به همراه ابزار مختلف در عمق 25 سانتی متری منازل خود دفن می نمودند. اما در اواخر سکونتشان تصمیم گرفتند تا اجساد را در محلی دور از منازل و در گورستان ها به خاک بسپارند.

سکونت در تپه شمالی

باستان شناسان دوره های سکونت در تپه های سیلک کاشان را دسته بندی کرده اند. طبق آن چه که از تحقیقات به دست آمده، مردمان ساکن در حواشی کوه های کرکس کاشان و مناطق که در پیرامون آن وجود دارد، پس از آن که انسان ها از دوران کوچ نشینی و جمع آوری غذا، عبور و کشاورزی را کشف کردند و تولید را آغاز نمودند در تپه شمالی سیلک کاشان، ساکن و یکجا نشین شدند. حدود 8000 سال از یکجا نشین شدن مردم در تپه های سیلک کاشان می گذرد.

آثار به دست آمده از تپه شمالی سیلک، به دو دوره تقسیم می شوند:

دوره اول یا دوره سیلک I  : دوره نخست از 7300 تا 7200 (5300 تا 5200) سال پیش، به طول انجامید. البته در همایشی که در سال 1356 در شوش برگزار شد، زمان بندی دوره سیلک I از 7300 سال پیش به 7800 سال پیش، تغییر کرد. هر کدام از لایه های تپه شمالی سیلک I، یک ویژگی منحصر به فرد دارند که در ادامه به شرح آن ها می پردازیم: آن چه که از لایه پنجم تپه شمالی سیلک مشخص می باشد استفاده گسترده ساکنان آن از ابزارهایی از جنس مس، سنگ و استخوان  است. در لایه چهارم، ظروف مختلف ساخته شدند و بر بدنه داخلی ظروف، نقوش گیاهی و هندسی ترسیم می شد.

آن چه از کاوش ها در لایه سوم به دست می آید نشانگر آن است که مردمان آن دوره از ابزارهای استخوانی، سرگرز و اشیای مسی استفاده می کردند. ابزار مسی آن دوره چکش کاری شده بودند. در لایه دوم، آثار و بقایای خانه هایی از سنگ و خشت خام که برخی از آن ها دارای چینه بوده اند، کشف شده است. کشف خانه در این لایه نشانگر آن است که مردمان آن دوره، نسب به قبل، پیشرفت تمدنی شان، سریعتر اتفاق افتاده است. علاوه بر این ها قبرهایی کشف شده که در کف خانه ها ساخته شده بودند. سفالینه هایی که از لایه به دست آمده منقوش می باشند و نقوش آن ها به رنگ سیاه است. احتمالا برای ایجاد رنگ سیاه بر روی سفالینه ها از اکسید آهن سیاه استفاده شده است.

در لایه اول، که نشانه های پیشرفت تمدن بیشتر از لایه های دیگر خودش را نشان می دهد، آثار ساخت کلبه هایی از نی با پوشش گلی کشف شده است. در تمامی لایه های تپه سیلک کاشان، سفال های دست ساز کشف شده و جنس خمیر آن ها اغلب به خاطر داشتن ناخالصی، خشن می باشد. اما فرم سفالینه ها و نقوش ترسیم شده بر روی آن ها بسیار متنوع و بدیع و در عین حال، نشان دهنده برخی از اعتقادات آئینی ساکنان تپه های سیلک کاشان است.

دوره دوم یا دوره سیلک II  : دوره دوم از دوره نخست، بسیار بلند مدت تر بود و حدود هزار سال به طول انجامید. مردمان آن منطقه از 7200 تا 6200 سال پیش (5200 تا 4200 سال پیش از میلاد مسیح) در تپه شمالی سیلک زندگی کردند. تپه شمالی سیلک II دارای سه لایه است. در لایه سوم باز هم قطعات مسی چکش کاری شده و ابزارهای سنگی دیده می شود. از سوی دیگر آثار آغاز حرکت مهاجرتی ساکنان تپه های سیلک به سوی تپه جنوبی نیز خودش را نشان می دهد.

در لایه دوم، سفالینه ها ظریف تر ساخته شده اند و نقوش گیاهی جدید و تصویر حیواناتی مانند مرغابی، گوزن و خوک وحشی بر روی ظروف دیده می شود. اضافه شدن پایه به ظروف در این لایه از تپه های سیلک اتفاق افتاده است. در لایه اول این دوره، ظروف سفالی به رنگ قرمز درآمده اند که علت این امر، بیشتر شدن اکسید آهن در خاک آن منطقه می باشد و نیز زمان پخت در کوره کاهش یافته است. نقوش روی این سفالینه ها که ظرافت بیشتر و اندازه کوچکتری دارند، به رنگ سیاه می باشد. در ساخت منازل این لایه، خشت خام بیضی شکل به طور نامنظم به کار رفته و همچنان قبرها در کف منازل ساخته می شدند.

مهاجرت ساکنان تپه های سیلک کاشان به تپه جنوبی

ساکنان تپه های سیلک کاشان، پس از آن به تپه جنوبی نقل مکان کردند. دوران سکونت در تپه جنوبی نیز توسط باستان شناسان، دسته بندی شده است.

دوره سوم یا دوره سیلک III : دوره از حدود 6200 تا 5500 سال پیش (4200 تا 3500 قبل از میلاد مسیح) به طول انجامیده است. این تپه شامل هفت لایه می شود. در تمامی لایه های سیلک II برای ساخت منازل از خشت های خام بیضی شکل به طور نامنظم استفاده می شد اما در این دوره خشت ها، به شکل مستطیل درآمدند و قطعا برای ساخت آن ها از قالب استفاده شده بود، زیرا همه آن ها شکل های منظم و اندازه های یکسان دارند. اما این ساکنان همچنان مردگانشان را به همراه اشیای بسیار زیادی در زیر منازلشان دفن می کردند.

دفن اشیا همراه با مرده، نشان از اعتقاد آن مردم به زندگی پس از مرگ دارد. آن ها با به خاک سپردن اشیای مورد نیاز زندگی به همراه مرده قصد داشتند تا ملزومات زندگی پس از مرگ را برای وی فراهم آورند. از طرفی دیگر فرضیه ای وجود دارد که بر طبق آن می توان چنین حدس زد که دفن مردگان در زیر منازل ناشی از این اعتقاد بوده که روح نیاکانشان از اعضای باقی مانده خانواده مراقبت کند. سفالینه های دوره سیلک III، شکل کاملتری یافتند و رنگ آن ها از به صورت قهوه ای روشن مایل به کرمی درآمد. ناخالصی های خمیر گل نیز کمتر شد و در نتیجه سطح سفال ها صاف و صیقلی و بسیار زیباتر شده بود. زمینه آن ها به رنگ صورتی درآمد. تا پایان این زمان، همچنان سفالینه های تپه های سیلک، دست ساز بودند.

اما در لایه چهارم شواهدی وجود دارد که نشانگر اختراع چرخ سفالگری است. ایرانیان ساکن تپه سیلک بودند نخستین مردمان جهان بودند که موفق به اختراع چرخ سفالگری گردیدند. این اختراع در حدود 6000 سال پیش (4000 سال پیش از میلاد مسیح) رخ داده است. تمامی ظروف تپه های سیلک به مدد اختراع چرخ سفالگری از این پس، متقارن و بسیار خوش فرم تر ساخته شدند. چنین اختراعی در آن زمان بسیار کم سابقه بود، خصوصا آن که هنوز بسیاری از مردمان دیگر کره زمین از دوران نوسنگی عبور نکرده و به تمدن نرسیده بودند. اختراع چرخ سفالگری در آن دوران یکی از نقاط درخشان و پر افتخار تاریخ ایران به شمار می رود.

در این لایه ساکنان تپه سیلک موفق به ساخت سفالینه های جدیدی از جمله ظروف آبخوری، جام شراب های پایه دار، کوزه در دو شکل استوانه ای و شکم دار، و نیز ریتون هایی به شکل حیوانات شده بودند. منظور از ریتون، ظروفی می باشد که در یک سمت آن ها یک مجسمه حیوانی وجود دارد و در سمت دیگر آن یک جام شراب متصل شده است. هدف پیشینیان از ساخت ظروفی با شکل یا نقش حیوانات، جذب نیروی آن ها بوده است. به این صورت که زمانی که در جام متصل به آن، نوشیدنی می ریختند، این حس را دریافت می کردند که با نوشیدن محتویات موجود در آن، نیروی حیوان به آن ها انتقال می یابد. در آن دوران همچنان طبیعت و حیوانات، نیروی برتر نسبت به انسان بودند که برای غلبه و یا نجات یافتن از آن ها به نیرویی بیشتر از حد معمول نیاز بود.

یک اتفاق جالب توجه دیگر که در این لایه اتفاق افتاده است، اضافه شدن تصویر انسان به نقوش سفالینه های تپه های سیلک می باشد. از سویی دیگر، تا پیش از آن، نقوش ترسیم شده به صورت طبیعی و ناتورالیستی خلق می شدند، اما در این لایه، نقوش شکلی انتزاعی می یابند و اشکال هندسی نیز به آن ها اضافه می شود. ساکنان تپه های سیلک کاشان در این دوره، در ترسیم و بزرگتر نشان دادن شاخ حیوانات به شدت اغراق می کردند. علاوه بر این ذوب فلز را کشف کرده بودند، و به همین خاطر شاهد پیشرفت چشمگیر فلزکاری در این دوران هستیم. آن ها با استفاده از مس، ابزارهایی مانند چاقو و خنجر را می ساختند.

دوره چهارم یاد دوره سیلک IV : این دوره در خصوص زندگی ساکنان آن محوطه در طول 5000 تا 3500 سال پیش (3000 تا 1500 سال قبل از میلاد مسیح) است. در دوره گذار از سیلک III به سیلک IV قشر عظیمی از خاکستر مشاهده می شود که احتمال می رود ناشی از آتش سوزی باشد. در تپه های سیلک، خانه های متعلق به پایان دوره سوم، متروک شد و طبقه ضخیمی از خاکستر که روی آن ها را پوشانده نشان می دهد که این خانه ها طعمه آتش شده بودند. در آغاز دوره IV سیلک اقوامی از ناحیه جنوب غربی ایران به سوی تپه جنوبی سیلک مهاجرت نمودند. در این دوره زندگی مردمان در تپه سیلک، مردگان همچنان در کف اتاق های منازل دفن می شدند. اشیای مختلف و زیورآلات نیز همراه با مرده دفن می شدند.

ساکنان تپه های سیلک کودکانی که فوت می شدند را درون خمره می گذاشتند و مردگان را به حالت جنین در قبر مدفون می ساختند. آن ها از خاکستر باقی مانده از آتش سوزی خانه های قبلی برای ساخت خانه های جدیدشان استفاده نمودند. اگر چه خانه های این دوره نسبت به دوره های قبل با دقت بیشتری ساخته شده بودند اما درهای این منازل به طرز عجیبی کوتاه و کوچک بودند. در بخش داخلی خانه های اقوام ساکن تپه های سیلک، اجاق گازی قرار داشت که دارای دو قسمت بود، یکی از قسمت ها برای پختن غذا به کار می رفت و قسمت دوم شامل یک تنور برای پخت نان بود. همواره در یک سوی اجاق گازها یک خمره کوچک آب وجود داشت. در آشپزخانه های تپه های سیلک کاشان در این دوره، ظروف و لوازم مختصری که از گل ساخته شده بودند، مشاهده می شود.

آن ها از چینه های کوچک سنگی برای نگهداری اشیا و آذوقه استفاده می کردند. زمانی که یکی از بستگان آن خانه دارفانی را وداع می گفت، جسد آن را عمق 25 سانتی متری زمین دفن می کردند. ظروف سفالین معمولا برای نگهداری عطرهایی که خودشان می ساختند به کار می فت. آن ها بشقاب های سنگی داشتند که دور آن ها را با سنگ می تراشیدند. آن ها لوازم آرایشی نیز داشتند و از صفحه های مسی صیقل داده شده و محدب به عنوان آینه استفاده می کردند. آن ها جواهرات شان را با قیر و لاجورد مرصع کاری می نمودند. استفاده از صدف در ساخت جواهرآلات آن دوره احتمال وجود دریاچه در آن منطقه را قوی تر می کند.

از آن جایی که یافته های به دست آمده متعلق به این دوره از تپه های سیلک، همزمان با عیلامیان بوده، کتیبه هایی با خط و زبان عیلامی از آن به دست آمده که متاسفانه هنوز خوانده نشده اند، اما در هر حال، نشان از آن دارند که در این دوران، خط و زبان عیلامی در منطقه سیلک کاشان رواج داشته است و احتمال می رود این منطقه تا حدودی تحت تاثیر عیلامیان قرار گرفته باشد و تغییراتی در زبان و گفتار آن ها بوجود آمده باشد و احتمالا برخی از ساکنان آن جا نوشتن را یاد گرفته بوده باشند. ممکن است روزی کاوش های جدیدی صورت بگیرد و اسنادی به دست بیاید که اطلاعات جدیدی به باستان شناسان در خصوص زبان این مردمان بدهد.

البته ناگفته نماند که هیچ خط و نوشته و یا کتیبه ای که مختص ساکنان تپه های سیلک باشد از این منطقه به دست نیامده و این موضوع نشانگر آن است که مردمان آن جا، در طول شش هزار سال سکونت در این تپه، هیچ گاه خطی مختص به خود را ابداع نکرده اند و به همین خاطر هیچ اطلاعی در خصوص زبان گفتاری آن ها در دست نمی باشد. تا زمانی که کتیبه های عیلامی به دست آمده از تپه های سیلک بازخوانی نشوند، بسیاری از اطلاعات مربوط به زندگی آن ها ناشناخته باقی خواهد ماند. در چند سال اخیر به همت پروفسور ووتر هنکلمن و نیز استاد مجید ارفعی تلاش های قابل توجهی در خصوص بازخوانی خط و زبان عیلامی صورت پذیرفته است.

مهرهای به دست آمده از این لایه نیز با مهرهای پیشین تا حدودی متفاوتند، زیرا مهرهای استوانه ای جایگزین مهرهای مسطح گردیده اند. زیورآلات نقره و طلایی که مزین به نگین های لاجورد شده اند نیز از جمله اشیای جدید می باشند که در این لایه کشف شده اند. یک آویز نقره ای مرصع به لاجورد و نیز گوشواره طلایی لاجورد نشان از جمله شاخص ترین زیورآلات این دوره هستند. دستبند و بازوبند نقره و اشیایی از جنس استخوان نیز از جمله موارد هستند که توجه باستان شناسان را به خود جلب نمودند. عصر آهن که با تغییرات جدی در خصوص نشانه های تمدنی و نیز فرهنگ و سبک زندگی مردم همراه بود در اواخر این دوران آغاز می شود و تاثیر آن را به شدت در آثار برجای مانده در تپه های سیلک می تواند دید.

گروه کاوش گر استاد ملک شهمیرزادی، یک بنای مرتفع در قسمت تپه جنوبی سیلک از زیر خاک درآورد که تا پیش از آن به خاطر گفته های رومان گیرشمان، به عنوان یک سازه خشتی کوچک شناخته می شدند. در طول آواربرداری های مربوط به این کاوش، که در سال 1380 انجام پذیرفت، مشخص شد که این بنای سکومانند، دارای دست کم سه طبقه مربعی شکل بوده و در چهار جهتش دو برجک مخروطی شکل وجود داشته است. این برجک ها در سطح اولین سکو بوده اند. با توجه به ساخت وسازها و ورودی هایی که در زاویه شرقی این بنا وجود دارد می توان چنین حدس زد که هدف از ساخت آن برپایی محلی برای نیایش خورشید بوده و پیش از تخریب، فرمی زیگوراتی شکل داشته است.

قدمت این زیگورات به حدود 5000 سال قبل (3000 سال پیش از میلاد مسیح) باز می گردد. البته برخی از باستان شناسان معتبر با وجود این کشفیات در مورد زیگورات بودن این سازه تردید دارند. به هر حال این بنا هر ماهیتی که داشته بوده، نشان از پیشرفت تکنیک های ساختمان سازی در تپه های سیلک دارد که از این نظر به شدت حائز اهمیت است. از سویی دیگر ممکن است در آینده با بازخوانی کتیبه ها و نیز کاوش های جدید، اطلاعات بیشتری از آن به دست بیاید که اسرار جدیدی را در خصوص این محوطه باستانی افشا کند. برخی از باستان شناسان بنا به دلایلی با نامیده این سازه با عنوان زیگورات سیلک مخالفند و از نظر آن ها این بنا، ویژگی های لازم را برای زیگورات دانسته شدن ندارد.

دوره پنجم یا دوره سیلکV  و دوره ششم یا دوره سیلک VI : این دوره، مرتبط با زندگی مردمان در این منطقه از 3500 تا 3000 سال پیش (1500 تا 1000 سال قبل از میلاد مسیح) می باشد.  دوره های سیلک V و سیلک IV را با عنوان عصر آهن دو و سه نیز می شناسند. گورستان A که پیشتر به آن اشاره کرده بودیم در دوران سیلک V و گورستان B در دوران سیلک IV مورد استفاده قرار می گرفت. در این دو دوره برای نخستین بار در تاریخ تپه های سیلک، مردگان را در خارج از منازل به خاک سپردند.

اقوام ساکن در تپه های سیلک، از همان آغاز سکونت در این محل، یکجانشینی و زندگی روستایی را آغاز کردند. آن ها کشاورزی را فراگرفته بودن و به تدریج ابزارهای مختص کشاورزی را ابداع کردند و مسیر تکامل را پیمودند. آن ها موفق به ساخت کوره های سفالگری شدند و پس از گذشت چند صد سال، چرخ سفالگری را نیز اختراع کردند. نقوشی که آن ها بر روی سفالینه های شان، ترسیم می کردند، در ابتدا نقوش هندسی و گیاهی بود ولی به مرور زمان نقوش حیوانی و انسانی را نیز به آن ها افزودند. سبک نقاشی ساکنان تپه های سیلک در آغاز ناتورالیستی (طبیعت گرا) بود ولی به مرور این نقوش، حالت انتزاعی پیدا کردند. از جمله عناصری که به نقوش، حالت انتزاعی می داد می توان به بی تناسبی شاخ حیوانات با بدنشان و یا ترسیم هر حیوان با چند خط اشاره کرد.

این اقوام به مرور زمان با سایر مناطق ایران وارد تعاملات اجتماعی و اقتصادی شدند و ذوب فلزات و استخراج سنگ های معدنی را فراگرفتند. از روی فرم و اشکال برخی از ظروف به دست آمده از تپه های سیلک می توان به ماهیت آئینی برخی از آنان پی برد. آثار به دست آمده از تپه های سیلک کاشان شباهت بسیار زیادی با آثار به دست آمده از چشمه علی ری، خوروین قزوین، تپه حسنلوی آذربایجان دارد که همه آن ها به طرز جالبی متاثر از آثار شوش و عیلام هستند. البته برخی از این آثار قابل قیاس با آثاری خارج از مرزهای ایران نیز می باشند. از جمله این موارد می توان به بین النهرین و ترکستان اشاره کرد. این شباهت جالب بین نقوش و فرم ظروف به دست آمده از مناطق مختلف نشانگر، وحدت فکری و حسی موجود بین اقوام مختلف است.